The Role of Neuroscience in Enhancing Learning Motivation
Main Article Content
Abstract
Learning motivation is a key factor in achieving educational success. Neuroscience, which studies the workings of the brain, provides a deeper understanding of the mechanisms that influence individual motivation in learning. This knowledge opens opportunities to design more effective learning methods to enhance student motivation. This study aims to explore the role of neuroscience in improving learning motivation through a brain mechanism-based approach and relevant neurobiological factors. This research uses a literature review approach. Data were obtained from various scientific journals, articles, and books relevant to this topic. A qualitative analysis was then conducted regarding recent studies examining the relationship between neuroscience and learning motivation. The findings indicate that understanding the impact of dopamine, stress, and neuroplasticity in the brain can help design learning environments that support student motivation. The application of techniques such as neuromodulation and gamification has proven to significantly increase student engagement, directly impacting intrinsic motivation and learning outcomes
Downloads
Article Details

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
References
[2] N. F. Harahap, D. Anjani, and N. Sabrina, “Analisis Artikel Metode Motivasi dan Fungsi Motivasi Belajar Siswa,” Indones. J. Intellect. Publ., vol. 1, no. 3, pp. 198–203, 2021, doi: 10.51577/ijipublication.v1i3.121.
[3] Teti Sumiati and Septi Gumiandari, “Pendekatan Neurosains Dalam Strategi Pembelajaranuntuk Siswa Slow Learner,” Risâlah, J. Pendidik. dan Stud. Islam, vol. 8, no. 3, pp. 1050–1069, 2022, doi: 10.31943/jurnalrisalah.v8i3.326.
[4] Fadkhulil Imad Haikal Huda, “Pembentukan Karakter Religius Berbasis Neurosains: Konstruksi Upaya Guru dalam Pembelajaran Pendidikan Agama Islam,” J. Pendidik. Agama Islam Al-Thariqah, vol. 7, no. 2, pp. 491–502, 2022, doi: 10.25299/al-thariqah.2022.vol7(2).11138.
[5] N. Nelly, Strategi Pembelajaran Berbasis Motivasi, vol. 2, no. 2. books.google.com, 2021. doi: 10.47530/edulead.v2i2.63.
[6] M. Ridha, “Teori Motivasi Mcclelland dan Implikasinya dalam Pembelajaran PAI,” Palapa, vol. 8, no. 1, pp. 1–16, 2020, doi: 10.36088/palapa.v8i1.673.
[7] W. Fitriani, H. Haryanto, and S. E. Atmojo, “Motivasi Berprestasi dan Kemandirian Belajar Mahasiswa saat Pembelajaran Daring,” Jurnal Pendidikan: Teori, Penelitian, dan Pengembangan, vol. 5, no. 6. academia.edu, p. 828, 2020. doi: 10.17977/jptpp.v5i6.13639.
[8] M. A. Musi and W. Winata, “Efektivitas Bermain Peran Untuk Pengembangan Bahasa Anak,” PEMBELAJAR: Jurnal Ilmu Pendidikan, Keguruan, dan Pembelajaran, vol. 1, no. 2. researchgate.net, p. 93, 2017. doi: 10.26858/pembelajar.v1i2.4418.
[9] M. Kahfi, Y. Ratnawati, W. Setiawati, and A. Saepuloh, “Efektivitas Pembelajaran Kontekstual Dengan Menggunakan Media Audiovisual Dalam Meningkatkan Motivasi Dan Prestasi Siswa Pada Pembelajaran Ips Terpadu,” J. Ilm. Mandala Educ., vol. 7, no. 1, 2021, doi: 10.58258/jime.v7i1.1636.
[10] M. S. Amran, S. Rahman, and S. Surat, “Emosi Positif Pembelajaran Efektif: Daripada Perspektif Neurosains Ke Dalam Bilik Darjah,” Seminar Serantau Ke-VIII (2017). seminarserantau2017.wordpress …, pp. 48–54, 2017. [Online]. Available: https://www.researchgate.net/profile/Harun_Baharudin/publication/319701213_STRATEGI_TERJEMAHAN_DALAM_PEMBELAJARAN_BAHASA_ARAB_DI_KALANGAN_PELAJAR_IPT/links/59ba1396aca27241618d9d3d/STRATEGI-TERJEMAHAN-DALAM-PEMBELAJARAN-BAHASA-ARAB-DI-KALANGAN-PELAJAR-IPT
[11] B. Y. Wahyuningsih and N. M. Y. Suranti, “Strategi Pembelajaran Efektif Bagi Siswa Slow Learner: Sebuah Kajian Literatur,” … Elem. …, 2023, [Online]. Available: https://www.journal.publication-center.com/index.php/ijece/article/view/1562
[12] Y. Budianti, “Peningkatan Motivasi Belajar Siswa Melalui Strategi Pengajaran Bervariasi,” Pedagog. J. Pendidik. Guru Sekol. Dasar, vol. 1, no. 1, pp. 55–64, 2013, doi: 10.33558/pedagogik.v1i1.1221.
[13] S. Suyadi, S. Sadam, and M. Jailani, “Imajinasi Kreatif Perspektif Pembelajaran Pendidikan Islam Dalam Diskursus Ilmu Neurosains: Implikasinya Terhadap Perserta Didik di Sekolah,” J. AL-MUDARRIS, vol. 4, no. 2, pp. 152–172, 2021, doi: 10.32478/al-mudarris.v4i2.625.
[14] A. Wathon, Neurosains dalam pendidikan, vol. XIV, no. 1. books.google.com, 2016. [Online]. Available: https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=GEPWEAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA3&dq=peran+neurosains&ots=yJYbpYzBNt&sig=j4Gwr54gaNsNc13vpyFqsCWwfAM
[15] R. Maulita, E. Suryana, and Abdurrahmansyah, “Neurosains Dalam Proses Belajar Dan Memori,” Inov. J. Penelit. Pendidikan, Agama, dan Kebud., vol. 8, no. 2, pp. 1–16, 2022, doi: 10.55148/inovatif.v8i2.264.
[16] N. Fajri, “Frekuensi Gelombang Otak Dalam Menangkap Ilmu Imajinasi Dan Realita (Berdasarkan Ontologi),” J. Filsafat Indones., vol. 3, no. 2, pp. 40–47, 2020, doi: 10.23887/jfi.v3i2.22299.
[17] R. Musdalifah, Pemrosesan dan Penyimpanan Informasi pada Otak Anak dalam Belajar: Short Term and Long Term Memory, vol. 17, no. 2. ejurnal.iainpare.ac.id, 2020. doi: 10.35905/alishlah.v17i2.1163.
[18] A. Awhinarto and S. Suyadi, “Otak Karakter Dalam Pendidikan Islam: Analisis Kritis Pendidikan Karakter Islam Berbasis Neurosains,” J. Pendidik. Karakter, vol. 10, no. 1, 2020, doi: 10.21831/jpk.v10i1.29693.
[19] T. Saras, Dopamin Molekul Kesenangan Dan Kekuatan Motivasi. books.google.com, 2023. [Online]. Available: https://books.google.co.id/books?id=Z_DSEAAAQBAJ&lpg=PA1&ots=GmMNfqO-xp&dq=peran neurotransmitter dalam pengaturan motivasi&lr&hl=id&pg=PP1#v=onepage&q&f=true
[20] N. Larasati, J. Situmorang, and H. Tambunan, “Pengembangan Media Pembelajaran Berbasis Cooperative Learning Untuk Mata Pelajaran Ilmu Pengetahuan Alam (Ipa),” Jurnal Teknologi Informasi & Komunikasi Dalam Pendidikan, vol. 6, no. 1. download.garuda.kemdikbud.go.id, p. 103, 2020. doi: 10.24114/jtikp.v6i1.16948.
[21] Roja Saputra, Dewi Purnama Sari, and Aida Rahmi Nasution, “Model Pembelajaran Berbasis Neurosains Problem Based Learning,” J. Int. Multidiscip. Res., vol. 2, no. 5, pp. 499–503, 2024, doi: 10.62504/jimr513.
[22] I. Nur Intishar, “Pengaruh Perkembangan Otak pada Kemampuan Kognitif dan Perilaku dari Masa Infansi hingga Dewasa: Tinjauan Terkini,” J. Sinestesia, vol. 13, no. 2, pp. 1216–1223, 2023, [Online]. Available: https://sinestesia.pustaka.my.id/journal/article/view/480
[23] I. R. Yusron, “Otak Emosi dan Otak Sosial: Fondasi Perspektif Neurosains dalam Perkembangan Sosial dan Emosi,” Jurnal Psikologi, vol. 1, no. May. academia.edu, pp. 1–10, 2019. [Online]. Available: https://www.academia.edu/download/56643289/Perkembangan_Sistem_Neurologis-Isman2018.pdf
[24] R. C. Ningrum, R. Arini, A. Nurwati, and S. M. Leksono, “Peranan Permainan Engklek Terhadap Kecerdasan Logika Matematika Siswa Sekolah Dasar,” Elementary School: Jurnal Pendidikan dan Pembelajaran ke-SD-an, vol. 11, no. 1. es.upy.ac.id, pp. 152–160, 2024. [Online]. Available: https://es.upy.ac.id/index.php/es/article/download/4247/2592
[25] M. P. Sudewiputri and I. M. A. Dharma, “Model Pembelajaran Numbered Heads Together (NHT) Terhadap Motivasi dan Hasil Belajar IPA,” J. Pedagog. dan Pembelajaran, vol. 4, no. 3, p. 427, 2021, doi: 10.23887/jp2.v4i2.38900.
[26] V. LUSIANA, “Penerapan Problem Based Learning Untuk Meningkatkan Motivasi Dan Hasil Belajar Siswa,” ACTION J. Inov. Penelit. Tindakan Kelas dan Sekol., vol. 2, no. 2, pp. 165–177, 2022, doi: 10.51878/action.v2i2.1198.
[27] Y. Yuswardi, “Pengaruh Kompetensi Dan Disiplin Kerja Terhadap Motivasi Dan Dampaknya Pada Kinerja Pemeriksa Forensik Puslabfor Bareskrim Polri,” Responsive, vol. 2, no. 2, p. 59, 2019, doi: 10.24198/responsive.v2i2.23058.
[28] I. Kholid, “Motivasi Dalam Pembelajaran Bahasa Asing,” English Educ. J. Tadris Bhs. Ingg. IAIN Raden Intan, vol. 10, no. 1, pp. 61–71, 2017, [Online]. Available: https://ejournal.radenintan.ac.id/index.php/ENGEDU/article/view/875
[29] A. B. Sembiring, D. S. Tanjung, and P. J. Silaban, “Pengaruh Model Pembelajaran Time Token terhadap Motivasi Belajar Siswa Sekolah Dasar pada Pembelajaran Tematik,” J. Basicedu, vol. 5, no. 5, pp. 4076–4084, 2021, doi: 10.31004/basicedu.v5i5.1289.
[30] Y. Supriani, U. Ulfah, and O. Arifudin, “Upaya Meningkatkan Motivasi Peserta Didik Dalam Pembelajaran,” J. Al-Amar Ekon. Syariah, Perbank. Syariah, Agama Islam. Manaj. dan Pendidik., vol. 1, no. 1, pp. 1–10, 2020, [Online]. Available: https://ojs-steialamar.org/index.php/JAA/article/view/90
[31] R. Fitri, “Metakognitif pada Proses Belajar Anak dalam Kajian Neurosains,” J. Pendidik. (Teori dan Prakt., vol. 2, no. 1, p. 56, 2017, doi: 10.26740/jp.v2n1.p56-64.
[32] F. Wahyudin, “PENERAPAN NEUROSCIENCE DALAM PENDIDIKAN (MENURUT BEBERAPA PANDANGAN),” Pendas J. Ilm. Pendidik. Dasar, 2024, [Online]. Available: https://journal.unpas.ac.id/index.php/pendas/article/view/21579
[33] R. Abdiyantoro, S. Sutarto, D. P. Sari, and A. R. Nasution, “Sistem Kerja Otak pada Neurosains dalam Upaya Meningkatkan Pembelajaran PAI di Era Society 5.0,” Indones. J. Innov. Multidisipliner Res., vol. 2, no. 2, pp. 1–10, 2024, doi: 10.31004/ijim.v2i2.75.
[34] R. Yakup and S. Suyadi, “Otak karakter: model pendidikan karakter berbasis neurosains,” Gema Wiralodra, vol. 14, no. 1, pp. 228–236, 2023, doi: 10.31943/gw.v14i1.383.
[35] Y. Y. Supriatman, K. Kunci, S. Otak, and A.- Qur, “Sistem Kerja Otak Manusia dalam Pendekatan Psikologi dan Kajian Ilmu Al- Qur ’ an Sistem Kerja Otak Manusia ...,” Rahmad J. Stud. Islam dan Ilmu Al …, vol. 2, no. 1, pp. 1–13, 2024, [Online]. Available: https://e-journal.stiqbima.ac.id/index.php/rahmad/article/view/11
[36] H. Wijaya, “Pendidikan Neurosains dan Implikasinya dalam Pendidikan Masa Kini,” Pendidikan Dasar, vol. 2, no. 1. researchgate.net, pp. 1–19, 2018. [Online]. Available: https://repository.sttjaffray.ac.id/media/publications/269017-pendidikan-neurosains-dan-implikasinya-d-1d9de092.pdf
[37] T. Hafizah, D. P. Sari, A. R. Nasution, and S. Sutarto, “Neurosains Dan Hubungannya Dengan Multiple Intelligence,” J. Int. Multidiscip. Res., vol. 2, no. 5, pp. 545–553, 2024, [Online]. Available: https://journal.banjaresepacific.com/index.php/jimr/article/view/518
[38] J. A. Muzakki, “Pemikiran Al-Ghazali Tentang Ganjaran Dan Hukuman Dalam Pendidikan Islam,” AWLADY J. Pendidik. Anak, vol. 3, no. 1, 2017, doi: 10.24235/awlady.v3i1.1253.
[39] E. Burhaein, “Aktivitas Permainan Tradisional Berbasis Neurosainslearning Sebagai Pendidikan Karakter Bagi Anak Tunalaras,” J. Sport. J. Penelit. Pembelajaran, vol. 3, no. 1, p. 55, 2017, doi: 10.29407/js_unpgri.v3i1.580.
[40] M. Muslimin, “Terapi Tasawuf Sebagai Upaya Penanggulangan Stress, Depresi, Dan Kecemasan,” Ghaidan J. Bimbing. Konseling Islam dan Kemasyarakatan, vol. 1, no. 1, pp. 1–25, 2018, doi: 10.19109/ghaidan.v1i1.2030.
[41] Ida Bagus Alit Arta Wiguna, “Neurosains Dalam Implimentasi Metode Hypnoteaching Pada Pembelajaran Anak Usia Dini,” Prosiding Semadi 5. sim.ihdn.ac.id, pp. 15–29, 2021. [Online]. Available: https://ihdnpress.ihdn.ac.id/wp-content/uploads/2021/11/PROSIDING-SEMADI_5_final.pdf#page=55
[42] W. Damayanti, S. Sutarto, D. P. Sari, and A. R. Nasution, “Neurosains dalam Pemikiran Tokoh Al-Ghazali, Al-Farabi Dan Ibnu Sina,” Indones. J. Innov. Multidisipliner Res., vol. 2, no. 3, pp. 21–29, 2024, doi: 10.31004/ijim.v2i3.86.
[43] Z. N. Harahap, N. Azmi, W. Wariono, and F. Nasution, “Motivasi, Pengajaran dan Pembelajaran,” J. Educ., 2023, [Online]. Available: https://jonedu.org/index.php/joe/article/view/1732
[44] E. Sutrisna and S. Suyadi, “Akal Bertingkat Dalam Perspektif Ibnu Sina, Alquran, Dan Neurosains Serta Relevansinya Dengan Pendidikan Islam,” Paramurobi J. Pendidik. Agama Islam, vol. 5, no. 2, pp. 36–48, 2022, doi: 10.32699/paramurobi.v5i2.3434.
[45] Susanto and I. R. Munfarohah, “Neurosains Dalam Mengembangkan Kecerdasan Intelektual,” Kordinat | Jurnal Komunikasi Antar Perguruan Tinggi Agama Islam. pp. 331-, 2020. [Online]. Available: https://scholar.archive.org/work/iuyeza2l6bbyjmazg64krxgbo4/access/wayback/http://journal.uinjkt.ac.id/index.php/kordinat/article/download/19000/pdf
[46] V. D. A. Resti, S. R. N. Hodijah, and M. Vitasari, “Neuroscience Studies in Self Regulated Learning for Science Teacher Candidates through Optimizing the Learning Management System (LMS) with the SPADA Feature,” Bioeducation J., vol. 5, no. 2, pp. 56–67, 2021, doi: 10.24036/bioedu.v5i2.331.
[47] Lalu Abdurrahman Wahid, “Pengembangan Pembelajaran Pendidikan Agama Islam Berbasis Pengembangan Potensi Otak Menggunakan Teori Neurosciences,” Tarbiyatuna J. Pendidik. Islam, vol. 15, no. 1, p. 164, 2022, [Online]. Available: https://ejournal.iaisyarifuddin.ac.id/index.php/tarbiyatuna/article/view/1446
[48] A. Said and D. R. Rahayu, “Revolusi Mengajar Berbasis Neurosains.” Prenada Media, p. 293, 2017.
[49] M. M. Amal, “Peran Emosi Positif Dalam Pembelajaran Pendidikan Islam Perspektif Neurosains,” Prosiding University Research Colloquium. 2024.
[50] K. Fajriani, L. Hidayah, D. D. Junistira, and N. Anggraeni, “Menjelajahi Perkembangan Fungsi Otak Anak Usia Dini: Pendampingan Di KB Pelita Hati Bakuan,” AMMA J. Pengabdi. Masy., vol. 3, no. 1, pp. 18–26, 2024, [Online]. Available: https://journal.mediapublikasi.id/index.php/amma/article/view/4018
[51] R. Ritonga, R. Harahap, and R. Lubis, “Pelatihan Metode Refleksi Bagi Guru Sekolah Penggerak Dalam Proses Pembelajaran,” SELAPARANG. J. Pengabdi. Masy. Berkemajuan, vol. 6, no. 2, pp. 995–1002, 2022, [Online]. Available: http://journal.ummat.ac.id/index.php/jpmb/article/view/8666/4636
[52] Agus Setiyoko, “Penerapan Model Pembelajaran Berbasis Neurosains Dalam Pembentukan Karakter Berpikir Kreatif Dan Kerjasama,” J. Inspirasi, vol. 2, no. July, pp. 1–23, 2018, [Online]. Available: https://ejournal.undaris.ac.id/index.php/inspirasi/article/view/51
[53] A. Rais, A. B. Handayani, and S. MPAI, “Pengembangan Kecerdasan Spiritual Dalam Pendidikan Islam Dengan Pendekatan Neurosains,” Muaddib Stud. Kependidikan dan Keislam., vol. 1, no. 2, p. 131, 2019, doi: 10.24269/muaddib.v1i2.1695.